Հայերեն բարբառներ/Արցախ

Անծանօթ մնացած բարբառ մը չէ Ղարաբաղի բարբառը. ընդհակառակը՝ Տփղիսի բարբառին հետ՝ գրականութեան ամենէն աւելի ծանօթացած հայ բարբառներէն մէկն է. այս բարբառով գրուած աշխատութեանց ամբողջութիւնը կարող է փոքրիկ մատենագրութիւն մը կազմել։

— Հրաչեայ Աճառեան, «Արարատ» ամսագիր, 1899 թ․

Արցախի կամ Ղարաբաղի բարբառը հայերենի «ում» ճյուղի կենդանի բարբառներից ամենամեծն է, որը լեզվական ընդհանրություններ ունի «ս» ճյուղի Հադրութի, Շաղախ-Խծաբերդի, և Ուրմիայի, և «լ» ճյուղի Մարաղայի բարբառների և Գորիսի, Կապանի, Ղազախի, Գանձակի, Հավարիկի և այլն ենթաբարբառների հետ։ Ունի բազմաթիվ ենթաբարբառներ ու խոսվածքներ, որոնք զգալիորեն տարբերվում են միմյանցից։

Այժմ այն խոսվում է Սյունիք և Տավուշի մարզերում, և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում։ Անցյալ դարի վերջին Արցախի բարբառի սահմանները ձգվում էին մինչև Բաքու, Սումգայիթ, Գանձակ, Գետաշեն և Դաշտային Ղարաբաղի տարածքով մեկ։

Բաղաձայնական համակարգը` երկաստիճան ձայնազուրկ։ Չունի ֆ բաղաձայնը։ Առկա են գյ, կյ, քյ քմայինները և ä, ö, ü առաջնալեզվային ձայնավորները։ Բայի խոնարհման համակարգում ունի շարունակական ձևեր (կիրիլäվ ըմ)։ Յուրահատուկ կառուցվածք ունեն որոշ խոսվածքների ապառնին (կիրըլական ըմ)։ Շեշտվում է նախավերջի վանկը։

Արցախի բառապաշարից[խմբագրել]

DyunanushԿենցաղային[խմբագրել]

Հինչ կա՞ չկա - Ի՞նչ կա չկա
Հունց ը՞ս - ինչպե՞ս ես
Շտեղանս կյամ - որտեղից ես գալիս
Շտեղս քի՞նում կամ քինամ - ուր ես գնում
Գյու՛դըմ չըմ - չգիտեմ
Տի - դա
Լոխ - բոլոր
Բարլիս կամ պարլյուս - բարի լույս
Աքա կամ հաքու - հորաքույր
Բիբի - մորաքույր
Ամի - հորեղբայր
Դայի - քեռի
Տաքիր - ամուսնու եղբայր
Քենի - տիկնոջ քույր
Հաներ - աներ
Զեմքուչ - զոքանչ
Կիսուր - սկեսուր
Պատրոն - կեսրայր
Բաջանաղ - տիկնոջ քրոջ ամուսին
Տյուզնեմ - քաղցած եմ
Պեն - բան
Խոխա - երեխա
Հլևուր - ալևոր
Կուճիր - պստիկ
Դեդո - պապիկ
Բաբո - տատիկ
Կնեգ - կին
Տոռնը կամ մղակ - դուռ
Խասյաթ - բնավորություն
Մխելա - շատ
Միկա - քիչ
Մինը - մեկը
Կեշ - գեշ
Լղար կամ մաշված - նիհար
Քաչալ - ճաղատ
Սաղ - առողջ
Սանդր - սանր
Ղեյնը - եղունգ
Ըրմակեն կամ սերուն - կարգին
Դյուզ - ճիշտ
Ստի - այսպիսի
Ընդի - այնպիսի
Լհանդի - հենց այնպես
Հինգիդամ - ինչ իմանամ
Հընգեր - ընկեր
Պա հունց անիմ - ինչ անեմ
Հինչ - ինչ
Հունց - ոնց
Հուր - ում
Հու - ով
Շտեղ - որտեղ
Վեր - որ
Հանցու վեր - որպեսզի
Կոզի - թեկուզ
Ուրուգյու տյուս կկյաս միկա քաթ անինք - իրիկունը դուրս կգաս մի քիչ զրուցենք
Էս փողն հինչքան հաշեվմ անմ, իվիլանմ չի - այս փողն որքան հաշվում չի ավելանում
Խնգարում ըք, բլոգումս պեն ըմ կիրիմ - մի խանգարեք բլոգում գրառում եմ անում
Գուգլում հինչ ման կյաս ճարմս - Գուգլում ինչ փնտրում գտնում ես