Ժամանակակից հողագործություն/Վնասատուների կառավարման համակարգեր

Բուսական հիվանդությունները առաջանում են երեք կետերի նույնաժամ համընկնման պատճառով՝

Տվյալ բույսի տեսակը խոցելի է տվյալ վնասատուի, հարուցիչի կամ բակտերիայի դիմաց։
Տվյալ վնասատուն, հարուցիչը կամ բակտերիան առկա է այս պահին։
Տվյալ պահին բույսը գտնվում է ստրեսի ներքո, որի պատճառով չի կարողանում գործադրել իր բնական պաշտպանական մեթոդները։

Որպեսզի այս կետերից գոնե մեկը տվյալ պահին առկա չլինի և բույսը դրանից չտուժի, կարևոր է ուշադրություն դարձնել որ բույսը որտեղ է ցանվում և նրա պահպանման ընթացքի բարելավմանը։

Եթե որևէ տարածքում տարածված է որևէ վնասատու, հնարավորության դեպքում այդ տարածքում խուսափել այդ վնասատուի դեմ խոցելի բույսեր չցանել։
Որևէ այլ շրջանից/երկրից բույսեր կամ սերմեր ներմուծելիս, դրանք քննարկման ենթարկել որպեսզի տվյալ շրջանին անծանոթ վնասատուներ չպարունակեն, քանի որ պարունակելու դեպքում, շրջանում դրանց վրա սնվող օգտակար միջատների պակասի պատճառով, կարող է վնասատուները լայն տարածում գտնեն և ուժեղ վարակ առաջացնեն։
Հնարավորինս բույսերի համար ստրես առաջացնող գործոնների դեմն առնել։ Օր․՝ եթե բույսն լույս է սիրում, այն ստվերում չցանել կամ հակառակը։ Ծառերի փայտե բները չթացացնել և դրանք չոր պահել։ Հիշել, որ ծառերը ևս շնչում են արմատով, և ծառի առաջին արմատի վերին մասը պետք է հողից մի քիչ դուրս լինի, որ կարողանա շնչի և չփտի։ Շատ կավե կամ շատ ավազե հողերին նիտրատավորված փայտե տաշոցներ կամ այլ օրգանական հավելցուկներ ավելացնել և մեջը բրել, որպեսզի հողի ծակոտկենությունը բարձրանա, որի արդյունքում կբարելավվի թե՛ հողի շնչառությունը, թե՛ հողի ցամաքեցումը, և թե՛ արմատների աճը։ Ուշադրություն դարձնել հողի և բույսերի կարիքներին և դրա համեմատ պարատանյութեր ավելացնել։

Որոշ վնասատուներ բույսի վրա կամ շուրջը թողնում են իրենց կեղտը, որը կպչուն նյութ է և կոչվում է մեղրացող։ Դա այն կպչուն նյութն է, որ երբեմն թափվում է հիվանդ ծառերից կամ բույսերից, կամ բույսի վրա կարելի է զգալ։ Մեղրացողը առաջացնում է մրրկասնկերի աճ, որոնք շատ մանր սև սնկեր են, և դրանց արդյունքում բույսի կպչուն մասերի վրա գոյանում են սև մասեր։

**Վնասատուներ**
Հայերեն անվանում	Անգլերեն անվանում	Նկարագրություն	Պատճառած բուսական վնասվածք	Կառավարում
Ականջմտնուկ	Earwig		Այս միջատները ամբողջապես վատը չեն՝ նրանք նաև սնվում են լվիճներով և այլ միջատներով։ Նաև սիրում են սնվել նորածիլ բույսերով, հատկապես ծաղիկներով և բանջարեղեններով։	Պարտեզը մաքուր պահեք՝ հեռացնելով խոտածածկույթը և չոր տերևներով ծածկույթը, թաքնվելու տեղ չթողնելով։ Նրանց համար թյունոսի ամանով թակարդ կարող եք ստեղծել՝ մեջը թողնելու 1 սմ թյունուսի յուղ կամ բանջարեղենային ձեթ։ Օգտագործեք փիրենթրիններ կամ քարբարիլ խայծ։
Ալրատի՞զ	Mealybug	Ձվաձև մարմին ունեն՝ սպիտակ, բամբակե ծածկվածքով։ Կամաց են շարժվում։	Ծծում են բույսի հյութերը, և գաճաճություն առաջացնում։ Մեղրացողից մրրասնկեր կարող են առաջանալ։ Ջերմ եղանակներում տարբեր բույսերի կարող են հարձակվել, սակայն բաղրջուկները, ազալեաները և կիտրոնային ծառերն իրենց ամենասիրածներից են։	Մրջյունների առաջն առեք, որոնք աճեցնում են ալրատիզերին։ Օգտակար միջատներից օգտվեք։ Ականջափորիկը ալկոհոլի մեջ թաթախելով քսել միջատների վրա։ Ծաղկաբուծական ձեթերը, միջատասպան օճառները, փիրենթրինները, նիմը, և ճիշտ անվամբ արհեստական թունաքիմիկատները ևս արդյունավետ են։
Երկարակնճիթ	Weevil	Երկար կնճիթով, պինդ պատյանով միջատի տեսակներ, ինչպիսին է որթի սև երկարակնճիթը։	Հասուն որթը սև երկարակնճիթները սնվում են մրտավարդի, խաղողի և այլ բույսերի տերևներով, ծաղիկներով, և կեղևով․ թրթուրները արմատով են սնվում։
Թրթրուկ	Caterpillar	Փափուկ մարմնով սողացող միջատներ, հաճախ գծերով կամ կետերով։	Ծամում են տերևները կամ կոկոններում ու ծաղիկներում թունելներ առաջացնում։	Ձեռքով հեռացնել, հատկապես վաղ առավոտյան կամ իրիկնադեմին։ Ցողել փիրենթրիններով, սպինոսադով, կամ բասիլուս թուրինգիենսիս բակտերիայով։ Արհեստական թունաքիմիկատներն ինչպես քարբարիլը կամ համակարգային նեոնիկոտինոիդ քլոթիանիդինը ևս արդյունավետ են։
Կարմիր տիզ	Mite	Սարդի մանր բարեկամներ, որոնք տերևների տակում են գտնվում։ Իրենք բնակավայրում հաճախ ցանցեր են հայտնվում։	Ծծում են բույսի հյութը․ վնասված տերևի մակերեսը գունատ և պուտ-պուտ է լինում։ Տերևները հաճախ սրճագույն են դառնում, չորանում, և թափվում։ Ծարավի ստրեսով բույսերը առաջնային թիրախ են։	Բույսը այս վարակի համար ստուգելու համար, սպիտակ թուղտը մոտեցրեք վարակված տերևներին և արագ թափ թվեք թղթի վրա։ Կենդանիները պղպեղի պես շաղ կտրվեն թղթի վրա։ Մի թողեք բույսերը չորանան։ Տերևների տակը հաճախ ջրով ցողեք։ Ցողեք միջատասպան օճառով, ծաղկաբուծական ձեթով, նիմով կամ ծծմբով։
Լվիճ	Aphid	Փափուկ մարմնով, կլորավում միջատներ, որոնք ասեղի ծայրից մինչ լուցկու ծայրի չափ են։ Կարող են լինել սև, սպիտակ, վարդագույն, կամ բաց կանաչ։	Խմբերով հավաքվելով նոր բուսական աճի շուրջ՝ ծծում են բույսի հյութերը, պատճառելով թոշնած, դժգույն, և/կամ գաճաճային տերևներ։ Որոշ տեսակները հարուցիչներ են կրում։ Մեղրացողից կարող են մրրկասնկեր առաջանալ։	Ավելորդ մի ջրեք և ավելորդ պարարտանյութեր մի օգտագործեք, քանի որ ոջիլները գերադասում են հյութեղ աճը։ Փոքր բույսերի շուրջ օգտագործեք ցանքածածկ՝ վարակի առաջն առնելու համար։ Խթանեք օգտակար միջատների աճը։ Ոջիլներին կարելի է ջրի ուժգին հոսքով հեռացնել։ Կարելի է ցողել ծաղաբուծական ձեթով, միջատասպան օճառով (ձմռան եղած ձվերը), և փիրենթրիններով։ Շատ արհեստական թույներ արդյունավետ են, բայց դրանց կարիքը չկա։
Խխունջ	Snail
Մորեխ	Grasshopper
Սպիտակաթև	Whitefly	Հասունները մանր սպիտակ միջատներ են, որ խանգարման դեպքում ամպաձև դեպի վեր են թռչում։	Տհաս և հասուն միջատները տերևի տակից ծծում են իր հյութերը։ Տերևների վրա կարող է դեղին կետիկներ առաջանան, տերևները գալարվեն և սրճագույն դառնան։ Որոշ տեսակները հարուցիչային հիվանդություններ են կրում։	Արտացոլող ցանցածածք օգտագործեք նախքան վարակվելը։ Ջեռոցային վարակների համար, մակաբույծ պիծակ՝ encarsia formoa-ն օգտագոծեք, և կամ կախեք դեղին գունաթակարդներ։ Տերևները ջրի ուժգին հոսքով ցողեք, կամ օգտագործեք միջատասպան օճառ, ձեթեր, կամ նիմ։ Իմիդաքլոպրիդը կարող է նաև օգտակար լինել։
Վահանակիր	Scale	Վահանակիրները կարող են լինել պինդ կամ փափուկ։ Վաղ գարնան կամ ամռան երիտասարդ վահանակիրներն («սողացողներըն») են հայտնվում։ Հասուն վահանակիրները մոմանման, թեփուկային ծածկվածք ունեն։	Բույսերի հյութը ծծելով, վահանակիրները դեղին պուտեր են պատճառում տերևների վրա, և այդ տերևները հնարավոր է թափվեն։ Եթե վարակի առաջը չառնվի, բույսը ամբողջովին հիվանդագին է դառնալու և գաճաճություն է առաջանալու։	Կառավարումը դժվար է։ Խթանեք զատիկնների և մակաբուծային պիծակների աճը, որոնք սպանում են վահանակիրներին։ Մրջյունների առաջն առեք, որովհետև պաշտպանում են փափուկ վահանկիրներին։ Ծաղկաբուծական ձեթը և միջատասպան օճառը սողացոների դեմն առնելու մեջ օգտակար են, ինչպես նաև ճիշտ անվանմամբ արհեստական միջոցները։ Եթե նախքան խնդրի բարդանալը կիրառվի, իմիդաքլոպրոդը նաև օգտակար կարող է լինել որոշ տեսակների դեմ, թեև պինդ վահանակիրների առաջը չի կարող առնել։
Վարունգի բզեզ	Cucumber beetle	Ձվաձև, կանաչավուն դեղին բզեզներ՝ սև կետերով կամ գծերով։	Ուտում են վարունգի, սեխի, և դդմիկի բոլոր մասերը։ Պուտ-պուտ բզեզները նաև սնվում են վարդերով։ Բզեզները նաև բակտերիային թոշնում են փոխանցում, որը վարակում է վարունգներին, ինչպես նաև այլ հիվանդություններ։ Գետնատակի թրթուրները կարող են վնասել արմատներին։	Ձեռքով վերցնել և ոչնչացնել։ Փոշեկուլով բզեզներին հավաքել բույսից և տոպրակը ոչնչացնել։ Խթանեք թռչունների և զինվոր բզեզների աճը։ Մակաբուծային նեմատոդներ տեղադրեք խոնավ հողում, բույսերը ցողեք փիրենթրիններով կամ ճիշտ անվանմամբ արհեստական նյութերով։
Տերևային ականող	Leaf miner	Ընդհանուր եզր է որոշ ցեցերի, բզեզների և ճանճերի թրթուրների համար։	Այս թրթուրները մոտավորապես թափանցիկ թունելներ են փորում տերևների մեջ։ Վնասումը հիմնականում գեղեցկական տեսանկյունից է, թեև որոշ բույսերի բերքատվությունը կարող է պակասել։	Հեռացնել շինարարական աղբը, որտեղ թիթեռները կարող են ձմեռն անցկացնել, և հողը բրեք։ Դեղին գունաթակարդ օգտագործեք հասուններին բռնելու համար։ Նիմով կամ սիպնոսադով ցողեք՝ հասուններին ձվադրությունից հետ պահելու համար․ երբ թրթուրներն արդեն տերևներում լինեն, ցողունների մեծ մասն անօգուտ են։ Համակարգայինները հնարավոր է օգտակար լինեն։
՞	Thrip	Մանր, երկարավուն միջատներ են, որոնք ծծում են բույսի հյուսվածքը։	Ուժեղ վարակի ժամանակ, թե տերևները և թե ծաղիկները դժվարանում են նորմալ բացել։ Տերևները հնարավոր է արծաթավուն կամ դարչնագույն երանգ ստանան։ Ջերմոցայինները խմբակով են սնվում և տերևների վրա մանր սև արտաթորանք թողնում։	Նախքան բույսը վարակվի, արտացոլող ցանցածածկով հողը ծածկել։ Վարակված բույսի մասերը կտրել և ոչնչացնել։ Օգտակար միջատների աճը խթանել։ Ցողել միջատասպան օճառով, Ծաղկաբուծական ձեթով, փիրենթրիններով, սպինոսադներով, նիմով, կամ այլ արհեստական ճիշտ թունաքիմիկատներով, կամ սրսկել համակարգայիններով։
՞	Pill bug	Հողում ապրող միջատ է։ Խանգարման պահին՝ կլորվում է և սիսեռի չափ գնդիկ սարքում։ Այլ տեսակը չի կլորվում։	Այս միջատներն ուտում են նեխած բուսականություն, ինչպես նաև նոր ծիլերը, Սեխերի և վարունգների կեղևները, և հատապտուղներ։	Քչացրեք խոնավությունը և փտող նյութերը։ Առավոտը շուտ ջրեք որպեսզի մինչ իրիկնամուտ հողը չորանա։ Կաթիլային կամ ակոսային ոռոգման ձևեր օգտագործեք ցողման փոխարեն։ Բարձրացրած հողաշերտի վրա ցանեք բույսերը։ Փիրենթրոյդներ օգտագործեք։
՞	Cutworm	Խամրած սրճագույն, մազազերծ թրթրուկներ։	Ապրում են հողում և նորածիլների ճյուղերը գետնի մակարդակում կտրում։ Որոշ տեսակները բարձրանում են բույսերի վրա և տերևներն ուտում։	Հողի երեսը մաքրել և բրել այս միջատներից ազատվելու համար։ Պաշտպանիչ օձիքներ օգտագործել բույսերի շուրջ։ Գիշերները, երբ ակտիվանում են, ձեռքով հեռացնել։ Մակաբույծ նեմատոդներ կամ բասիլուս թուրինգիենսիս բերել կամ ճիշտ անվանման արհեստական միջոցներ օգտագործել։
՞	Borer	Բզեզների կամ ցեցերի թրթուրներ։	Թունելներ են փորում ճյուղերի, բների, կամ փայտոտ բույսերի արմատների մեջ։ Նրանց գրավում են թուլացած, հիվանդ կամ ստրեսի ներքո գտնվող բույսեր։ Սահմանափակում են ջրի և սննդանյութերի հոսքը՝ սպանելով, տձևացնելով կամ թուլացնելով ճյուղերը։	Խթանեք բույսի առողջ աճը։ Խոցելի տեսակների վիրավորելուց խուսափեք։ Վարակված ճյուղերը էտեք նախքան հասուն միջատները հայտնվեն։ Պաշտպանիչ ցողունները ինչպես փիրենտրոիդները և քարբարիլը կարող է նպաստեն հասունների ձվադրման դեմն առնելով, բայց բույսի միջի թրթուրներին չեն ազդի։ Իմիդաքլոպրիդը կարող է որոշ տեսակների դեմ օգտակար լինել։

Օգտակար միջատներն ընդհանրապես գիշատիչ միջատներ են, որոնք սնվելով վնասատուներով՝ օգնում են կառավարել վնասատուների բնակչությունը և դրանցից ազատվելու բնական մեթոդ են համարվում։

**Օգտակար միջատներ**
Հայերեն անվանում	Անգլերեն անվանում	Սնունդ
Զատիկ	Lady beetle	լվիճներ, ալրատիզեր, և միջատների ձվեր։
'	Assassin bug	Տարբեր վնասատուներ
'	Damsel bug	Լվիճներ, փոքր որդեր և այլ միջատներ
'	Ground beetle	Փոքր տեսակները սնվում են միջատներով, թրթրուկներով, իսկ ավելի խոշոր տեսակներն ուտում են խխունջներ, այլ կակղամորթեր և նրանց ձվերը։
'	Lacewing	Հասուն միջատները սնվում եմ ծաղկեփոշով և մեղրացողով, սակայն թրթուրները, որոնք նման են 1սմ-անոց կոկորդիլոսների, սնվում են լվիճներով և այլ միջատներով։
'	Trichogramma wasp	Թրթրուկային վնասատուների ձվերի մակաբույծ